УИХ-ын гишүүн Г.Уянгын Англи хэл дээр тавьсан илтгэл /видео/

 

 

Эрхэмсэг ноёд хатагтай нар аа, эрхэм төлөөлөгчид өө, анд найз нар аа!

 

Энэ индрээс хэлэх ёстой миний үг бол парламентын үр нөлөөтэй хяналтыг яаж бий болгох тухай асуудал юм. Парламент олон түмнээс сонгогддог. Хэдийгээр бид олонхоороо сонгосон ч түүнийгээ давхар хянах шаардлагатай. Энэ нь засаглалыг сайжруулах, ардчилсан засаглалын алдаатай талыг нь нөхөх хамгийн зөв хэлбэрүүдийн нэг. Дэлхий нийтэд хэрэглэдэг хяналтын арга механизмууд Монголын парламентад ч бий.

 

Нээлттэй сонсголыг парламентын түвшинд тогтмол биш ч хийж байсан, үүнтэй төстэй механизмуудыг хэрэглэдэг. Ерөнхийлөгчийн дэргэдэх иргэний танхим үүнтэй төстэй хэлэлцүүлэг, сонсголуудыг тогтмол хийдэг. Энэ танхим өдгөө өргөжөөд дүүрэг болгонд, аймаг сум болгонд зохион байгуулагдаж байна.

Засгийн газрын тэргүүн, сайдад итгэл үзүүлэх эсэх асуудлаар санал хураалтаар Монголын парламент хэзээ ч дутаж байсангүй. Засгийн газрын гишүүдээс асуулт, асуулга тавих процесс манай парламентын үйл ажиллагааны салшгүй нэг хэсэг мөн. Тухайлсан тодорхой асуудлаар түр хороо байгуулагдаж асуудлыг гүнзгий судлах илүү идэвхжүүлэх бололцоо УИХ-ын тухай хуулиар олгогдсон, бүхий л үеийн парламентад түр хороо байгуулагдаж үйл ажиллагаа явуулж байлаа. Одоо ч мөн уул уурхайн лиценз, уул уурхай тойрсон асуудлыг гүнзгийрүүлэн судлах түр хороо байгуулагдах гэж байна. 

 

Төсвийн зарлагыг хянадаг бүтэц парламентын дотор ч гадна ч бий. Та бүхний сайн мэдэх эдгээр арга механизмаас гадна тогтмол үйл ажиллагаа явуулдаг 1000 орчим хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, 700 гаруй төрийн бус, иргэний нийгмийн байгууллага Монголд үйл ажиллагаа явуулж байна. Хэрэв энэ дүр зургийг харвал Монголын ардчилал, хяналттай парламентаас гаднын улс орнууд суралцмаар дүр зураг харагдана.

 

Харамсалтай нь хяналтын эдгээр арга хэрэгслүүд өнөөдөр парламентыг хянахад хангалттай биш байгаа бөгөөд үр дүнгээ өгч чадахгүй байгаа юм. Магадгүй бид улам сайжруулахын тулд дахиад л толгой эргэм төрийн бүтцийн олон хяналтын сүлжээн дээрээ дахин нэмэлт бүтэц хийх, эсвэл парламентыг хянах ёстой тэр олон бүтцүүдийн шударга зөв ажиллаж байгаа эсэхийг бас дахин хянах давхар бүтэц хэрэгтэй юм болов уу.

Бүхэлдээ 22 жил өнгөрлөө, бид бас л ардчиллаа өрж дуусаагүй л байна. Ардчилсан нийгмийг нэг хүн юмаа гэж төсөөлөөд дүр зураг, гадна хэлбэрийг нь харвал бид хөл гар, нүд ам, зүрх уушиг гээд хүнд байдаг бүхий л эрхтэнтэй нэг хүнэрхий юм хийгээд тавьчихаад байна. Ганцхан тэр маань амь орж өгөхгүй 23 жил өнгөрлөө. 

 

Хэлбэрийн хувьд харвал бид сайхан ардчилал, сайхан парламент бүтээсэн байж магадгүй. Одоо бидэнд агуулга, үр дүн хэрэгтэй байгаа юм. Монголын ард түмэн хэлбэрдсэн ардчиллаас залхаж гүйцээд байна. Тэд асуудлыг олон талаас нь авч хэлэлцдэг, нэвт харагддаг шилэн хоргонд суудаг төрийг биш асуудлыг шийдэж үр дүн гаргаж чаддаг хүчтэй төр засгийг хүсч байна.

 

Монгол Улсыг ардчилал болон ардчиллыг шинээр тогтоосон орнуудын үлгэр дуурайл гэж дэлхий дахинаараа саяхан болтол үзэж ирсэн юм. Гэтэл Монголд өргөж өрнөж буй улс төр, эдийн засаг, нийгмийн үйл явц үүнийг эсрэг бодит байдлыг нотолж байна. Хэн бүхний нүдний өмнө байгаа бодит байдал, хандлагыг гоёж чимэх шаардлага хийгээд боломж дууссан гэж бодож байна. 

 

Монголын нийгмийн энгийн, хялбар, хүмүүнлэг, шууд харилцдаг системийн оронд хүнд, түвэгтэй, олон шатат, шууд биш, нүсэр системийг нэвтрүүлсэн нь үндэсний системийг бүрэн эвдрэлд оруулж байна. Энэ нүсэр систем ажиллахгүй байна.

 

Авилгатай тэмцэх газар байгуулаад авилга алга болоогүй, тэр байтугай багасаагүй. Хүний эрхийн комисстой болоод хүний эрхийн баталгаа болж чадаагүй. Тэр байтугай манай ардчилсан Үндсэн хууль өөрөө хүний эрх, ардчиллын баталгаа болж чадахгүй байгаа юм.

 

Монголын ардчилалд учирсан энэ бодтой хүндрэлүүдийг ийм явдал дэлхийн аль ч улсад байдаг, түр зуурын юм, танайхаас ч хамаагүй хүнд хэцүү улс олон байна гэдэг үгээр дүйвүүлэх бололцоогүй гэж бодож байна. Ардчилалд тулгарсан асуудлыг заавал дайн самуун, сүйрэлд хүргэж байж шийдвэрлэх ёстой юу? 

Манай оронд дайн болоогүй, иргэний үймээн болоогүй, шашин, үндэстний сөргөлдөөн болоогүй, төрийн эргэлт, зэвсэгт мөргөлдөөн, хувьсгал гараагүй. Энэ бүхэн нь ардчилал амжилттай байгаагийн шинж гэж ойлгож болохгүй байх. Хэрэв аль нэг улс, аль нэг үндэстэн удаанаар мөхөж, сүйрч байвал ардчилал амжилттай байна гэж хэлж болохгүй байх.

 

Олон улсын санхүүгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх газар /FATF/ Монгол Улсыг дэлхийн санхүүгийн системд эрсдэл учруулж болзошгүй орны "саарал" жагсаалтад оруулаад байна. Удахгүй хар жагсаалтад оруулна. Монгол Улс хүний наймаа, хар тамхи, зохион байгуулалттай гэмт хэргийн сүлжээ, авилгаар дэлхийд толгой цохиж байгаа.

Монголын ардчилалд гарсан эвдрэлийг ил тод харуулсан аймшигт үйл явц 2008 оны 7 дугаар сарын 1-нд болсон билээ. Сонгуулийн үр дүнг луйвардаж, засгийн эрхийг хууль бусаар авсан болон авснаа нуухыг оролдсон эрх баригч бүлэглэлүүд өдөөн турхирснаас болж цуст мөргөлдөөн гарсан билээ.

Энэ үйл явдал олон улсын анхаарлыг ёс төдий татсан бөгөөд бүгдээрээ "харамсах" төдийгөөр өнгөрөөж уг үйл явдал болсноос хойш 2 жилийн дараа буюу 2010 оны 11 дүгээр сарын 1-19-ний өдрүүдэд НҮБ-ын Эрүүдэн Шүүхийн Эсрэг Хорооны зөвлөмж гаргав.

Тэрхүү зөвлөмжид: "Сүхбаатарын талбай дээр 2008 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр болсон жагсаал цуглаан болон онцгой байдлын үеэр цагдаагийн байгууллага шаардлагагүй, их хэмжээний хүч хэрэглэсэнд сэтгэл хангалуун бус байна. Илтгэлд дурдсанчлан эдгээр шаардлагагүй, их хэмжээний хүчний ихэнхийг онцгой байдал зарласны дараа хэрэглэсэнд Хороо зовинож байна. Түүнчлэн Хүний эрхийн үндэсний комиссын хийсэн судалгааны дүнд сэтгэл хангалуун бус байна." гэсэн дүгнэлт гаргасан юм.

 

Монголын Хүний эрхийн Үндэсний комисс судалгаа хийгээд "7 дугаар сарын 1-ний үеэр хүний эрх зөрчигдөөгүй" гэсэн дүгнэлт гаргасан юм. Гэтэл НҮБ-ын Эрүүдэн Шүүхийн Эсрэг Хороо үүнд "сэтгэл хангалуун бус" гэдгээ илэрхийлээд "үйл ажиллагаагаа явуулахад нь шаардагдах хангалттай хэмжээний хүн хүч, хөрөнгө мөнгө, эд материалаар Монголын ХЭҮКомиссыг хангана уу" гэсэн зөвлөмж өгсөн байна. 

 

Хүний эрхийн дээд комиссар Монголд "байгууллага" байгуулахад ирдэг. Авилгатай тэмцэх газар байгуулах гэж, Хүний эрхийн Үндэсний комисс байгуулах гэж. Харин хэд хэдэн хүн хүн буудаад алчихад ирэхгүй байна.

Монголд цаазаар авах ялыг халахад бараг дэлхий нийтээрээ бидэнд баяр хүргэсэн. Харин иргэдээ буудаж алаад хэдэн зуугаар нь барьж хориод байхад Монгол Улсын "дотоод" хэрэг гэж хэлээд "харамсал" илэрхийлээд өнгөрч байгааг би үнэхээр ойлгохгүй байна. Энд ямар нэг хоёрдмол стандарт үйлчлээд байна.

 

Зөвхөн эрх баригчдыг, төрийн байгууллагыг хянах тухай биш ардчилсан системээ бүхэлд нь нэг хянаж үзэх асуудал илүү тулгамдсан асуудал болсон юм биш биз гэж бодогдож байна. 

Олон улсын байгууллагууд Монголд ардчилсан институт байгуулах хэлбэрийн талыг харж, хөрөнгө мөнгө, үзэл санаагаар тусалж байсан болохоос биш түүний агуулга, мөн чанар, үр нөлөөллийн талыг бараг анхаараагүй гэсэн дүгнэлт хийж болох байна. Үүний улмаас монголын ардчилал үлэмжийн их гажуудалд орсон гэж би хэлмээр байна.

 

Монголын арчиллын алдаанаас дараах сургамж гарч байна.

 

1. Ардчилалд шинэ болон шинээр шилжиж буй улс орнууд үндэсний онцлогоо сайтар харгалзан, тулгарч буй бэрхшээлээ бага дээр нь, цаг тухайд нь засаж явахгүй бол, үүнийгээ олон улсад зөв ойлгуулахгүй бол алдаа дутагдал ихээхэн даамжирч ужгирч хуримтлагддаг юм байна.

 

2. Ардчилалд хуучин хүчин саад бэрхшээл болдог нь үнэн. Гэхдээ ардчиллын нэрээр буруу зөрүү хийсэн ардчилсан нам болон хүчний лидерүүдийн ёс суртахуунгүй, зарчимгүй байдал түүнээс ч илүү хор хүргэдэг гэдгийг онцлон дурдахыг хүсч байна.

 

3. Жишээлбэл, манайд социалист коммунист удирдагчдын үед байгаагүй их авилга ардчилсан удирдагчдын үед бий болсон. Мөн коммунист удирдагчид хагартлаа баяжиж гадаадад нууц хөрөнгө хадгалуулж байгаагүй. Ард түмний нүдний өмнө илт байгаа энэ баримтыг ямар ч ардчилсан онолоор хаацайлах боломжгүй юм.

 

Тэгэхээр бидний мөрөөдлийн ардчилал хэдийн танигдахааргүй зүсээ хувиргасан, түүнийг дахин шинээр томъёолох хэрэгцээ шаардлага өнөөдөр зайлшгүй тулгарсан гэж үзэж байна.

 

Үүгээрээ би нэгэнт сонгон авсан ардчилал, зах зээлээс ухрах буцах тухай ерөөсөө яриагүй. Харин түүнийг алдаа, оноог шүүн тунгааж, ардчиллыг ахин төгөлдөржүүлэх тухай ярьж байна. Хэрэв энэ ажлыг хийхгүй юм бол ардчилал гэж байхын хэрэг юм байгаа юм ?! XX зууны үзэл суртлын их сөргөлдөөн дууссан, дэлхийн хамтын нийгэмлэг сайн сайхан тогтвортой ирээдүй рүү тэмүүлж байна.

Хэрэв Монголын ардчилал нуралтад орвол дэлхийн ардчилалд хүнд цохилт болох нь бас ямар ч эргэлзээгүй. Иймээс нялх балчир монголын ардчиллыг аврахад туслалцаа үзүүлнэ гэдэгт Та бүхэнд найдаж байна.

 

Ямар ч сэдэв сонгож авсан шийдэл нь эцсийн дүндээ яг ийм асуудал руу ороод байгаа юм. Сэдвээс багахан хальтирсандаа хүлцэл өчье, гэвч бидний ярилцах ёстой үндсэн том сэдвээсээ хазайгаагүй гэж бодож байна. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

 

 

 

 

Dear Ladies and Gentlemen,

Distinguished guests and representatives, 

Dear friends, 

 

First of all, I would like to deliver my sincere greetings to you.

 

How to ensure an effective parliament control is the point of my speech to be delivered from this honorable rostrum. The parliament is elected by the public. Though we have elected the parliament by majority opinion, it is required to take the double control over it. It is one of the most rightful forms to improve the governance and eliminate erroneous parts of the democratic governance. Mongolia’s parliament has also these control methods and mechanisms being used worldwide. 

 

 

Open hearings were organized at the parliament level but not regularly. Analogous mechanisms are used as well. The Civil Chamber under the President organizes such kind of discussions and hearings permanently. Currently, the branches of the Chamber are established in every district, each aimags and soums /administrative units/. 

 

 

Mongolian Parliament was never lacking of voting on issues whether to give trust the head of the Government and other ministers. One of the inseparable parts of our parliament’s activities is questioning and inquiry for the members of the Government. The law on the State Great Khural gives an opportunity to create temporary committees on certain issues, thus study these issues deeply and intensify them more.

 

 

Such committees were organized by each Parliament. Now the temporary committee to study in details the mining licenses and other issues around the mining will be created soon.

 

 

Structure for monitoring the budget expenditure was established inside and outside of the parliament. As far as you know, besides these mechanisms, about 1000 mass media means, over 700 non-governmental and civil society organizations run their regular activities in Mongolia. Judging from this picture, all these achievements of Mongolian democracy and controlled parliament are desirable for the foreign countries. 

 

 

Unfortunately, these monitoring facilities are not enough for the parliamentary oversight and can’t to yield. Perhaps, we are needed to create additionally other puzzled structure so as to improve our current monitoring network or to take double control over the proper operation of the above structures. 

 

 

Already 23 years have been passed and we have not finished yet lying the bricks of democracy. If we imagine the democratic society as a person and see its figure and appearance, we have created human-like thing having the legs and hands, eyes and mouth, as well as heart and lungs. But this thing has been failed to come to life for past 23 years. 

 

 

At first sight, we are likely to create a good democracy and quite good parliament. However, now we are lacking of content and outcomes. Mongolian people are thoroughly fed up with formalism of democracy. They wish to have powerful government capable to discuss and resolve any matter comprehensively, thus achieve a definitive result.

 

 

Just recently, Mongolia was considered worldwide as a good example for New or Restored Democracies. However, the political, economical and social processes in Mongolia demonstrate the objective situation in reverse. I think any requirement and possibility to make smart the reality and tendencies have finished. 

 

 

Introduction of difficult, complicated, multi-staged, indirect and heavy system instead of simple, easy, humanitarian and direct system into Mongolian society leads the national system to the complete destruction.

 

 

On establishing the anti-corruption agency, this evil of the society is not eliminated, even more is not decreased. Though we have founded the National human rights commission, it could not to ensure human rights guarantee. Furthermore, our democratic Constitution itself can’t to be the guarantee for human rights and democracy. 

 

 

I think that these objective complications caused suffering on Mongolian democracy are not possible to be distracted by saying as if it is temporary occurrence anywhere or there is a lot of countries with difficult situation more than yours. Is it necessary to resolve any matter endangered the democracy on the verge of war and crash?! 

 

 

No such incidents as war, civil mutiny, religious and tribal confrontations, coup d’etat, armed clash and revolution in our country. But it is not mean that the democracy is successful. Maybe, it is not permissible to say that democracy is successful when any country and any nation is slowly sliding into destruction.

 

 

Financial Action Task Force /FATF/ included Mongolia in "grey” list of the countries which may cause risks in the international financial system. They will include us in black list soon. Mongolia leads in the world with human trafficking, opium and network of organized crime, and corruption, unfamiliar words for Mongolians recently. 

 

 

Destruction in the Mongolian democracy was clearly evidenced by the terrible crime occurred on July 1, 2008. At that time, a bloody confrontation was triggered by the ruling groups who captured the state power by cheating of voting result and tried to suppress this crafty act. 

 

 

This action attracted formally the international attention and everybody just only expressed their "regret”. Then, after 2 years or on November 1-19, 2010, the United Nations Committee against Torture issued its Recommendation. 

 

 

"It is regretful that police resorted to use not necessary amount of force during emergency situation and the demonstration held at the Sukhbaatar Square during July 1, 2008 event. 

 

 

Committee concerns that most of this needless amount of force has been used when emergency situation was announced. Research conducted by the Human Rights National Commission was also not satisfactory”, recommendation concludes. 

 

 

The National Human Rights Commission of Mongolia in its research study made the conclusion that "human rights were not violated during July 1 event”. But the United Nations Committee against Torture expressed "dissatisfaction” upon this and recommended "to provide the Human Rights National Commission of Mongolia with all necessary manpower, money and material assistance to conduct the activity”. 

 

 

The High Commissioner comes to Mongolia to set up an "organization”, an agency to fight corruption and the Human Rights National Commission but fails to come to identify how many people have been shot and killed.

 

 

The whole world greeted and praised us when capital punishment has been abolished in Mongolia but when citizens have been shot and killed, imprisoned in hundreds they said "it is internal matter” of Mongolia and expressed "regret”. I really did not understand this. Some dual standard is serving here. 

 

 

Supervision and control of the democratic system in whole, I think, becomes an urgent issue rather than of the state and government agencies or of those who are in power. 

The international organizations pay more attention to forming the shape of the democratic institution in Mongolia, support in view point and financially paying less attention to its content, quality and influence. I would like to say that at the result the Mongolian democracy experienced serious distortion. 

 

 

Failures of Mongolian democracy teach us the following lessons: 

 

1. New and newly emerged democracies have to seriously consider their national specifics and correct difficulties and problems in due time, explain and make other nations to understand otherwise it would be too late and more mistakes and errors will be accumulated. 

 

2. It is true that outgoing force creates obstacle and problems to democracy. Nevertheless I would like to say that unprincipled and immoral position of the democratic party and enforcement leaders who committed wrong-doings under the name of democracy inflict more serious harm and damage. 

 

3. For example, rate of corruption never been in Mongolia at time of socialist and communist leadership flourished at time of democratic leaders. The communist leaders never saved their secret properties abroad. It is impossible to camouflage this fact which is open and transparent before the people by any democratic theory. 

 

Democracy we were dreaming changed the face. Today we face the demand to make a new definition for the democracy. 

 

I am not talking about turning back from the democracy and market economy we have chosen once. I am talking to reconsider about our mistakes and gains, about making democracy more perfect. Great ideological confrontation of the 20th century ended, the world community is striving towards bright and stable future. 

 

 

If Mongolian democracy will collapse this undoubtedly will be a serious blow to the world democracy. I believe a helping hand will be stretched to save the young Mongolian democracy. 

 

 

The solution of any chosen topic in the final run deals with this question. 

 

Thank you for your attention.