Зава Дамдин буюу Осгонбаяр лам - Цаг үе Үзэл бодол нэвтрүүлэг

 

Сайн явж байна. Гайгүй байгаа.

 

 

 

 

Хүн атомын цахилгаан станц барьж байхад нэг дэлгүүр яриад байдаг. Арай өчүүхэн биш үү.

 

Таныг асуусан учраас, олон нийтийг хүндэтгээд хариулъя. Гэхдээ би хүн болгонд таалагдах алба байхгүй.

 

Ажиа гэгээн эмнэлэг бариад намайг дэлгүүр нээсэн гэлээ. Хэрвээ харьцуулж байгаа бол нэг хариулть өгье. Бид хэд арваад жилийн өмнө Эх нялхаст 12 инкубатор байгуулаад, I эмнэлгийн сэхээн амьдруулах тасгийг тэр чигээр нь шинэчилсэн гэх мэтчилэн 2 сая 700-аад еврог сайн сайхны үйлсэд зориулсан. Тэрийг хэн ч сурвалжлаагүй, яриагүй шүү дээ. Тэрийг би заавал сурталчлах ёстой байсан юм болов уу.

Би нэг зүйл сануулъя. Би таван ёсоор хүнтэй ярилцана. Хүний ёсоор ярьж байгаа хүмүүстэй ярилцана. Хүний ёс гэдэг бол хүн төрөлхтний сайн сайхныг бүтээх, үйлдэх, хийх, бодох санах, өгүүлэх. Хоёрдугаарт надтай эр хүний ёсоор ярьж болно. Эр хүний таван эрдэм гэж бий. Гуравугаарт нийгмийн ёсоор харьцаж болно. Нийгэм журам тогтооно гэж юу юм. Төрийн ёсоор надтай ярж болно. Бид чинь алтан төртэй улс. Бас шашны ёсоор ярьж болно.

 

Энэ таван ёсоор үүдээд Та болон эгдүүцэж байгаа хүмүүст хариулъя.

 

 

Би нэг түүх ярьж өгье. Манай аав батлан хамгаалахын яамны штабын гражд олон дарга нарын жолоог барьдаг, дээр үеийн хэлээр шадар хиа байсан. Манай аав бол гайхамшигтай хүн байсан л даа. 1987 онд тэтгэвэрт суугаад тэр цагаас хойш өөрчлөн байгуулалт гэж ОХУ-д яригдаад социалист үе задарч байсан үе. Эдийн засаг унаж байх үед тэтгэврээрээ найман хүүхэд тэжээнэ гэдэг хэцүү биздээ. Тэр үед Оросын цэргийн хог гэж байсан. Аав бид хэд оросын хогон дээрээс өнгө болгож болох бүх зүйлийг түүгээд, цэвэрлээд, тушаагаад, тэрүүгээрээ Дэнжийн мянгын зах дээр наймаа хийгээд тэжээчихдэг байсан байхгүй юу. Гуйлга гуйхгүйгээр, зээл авахгүйгээр. Тэр үед би жаахан хүүхэд байсан л даа. Надад бол ямар ч зээл авалгүйгээр, гуйлга гуйхгүйгээр бүтээн байгуулалт хийж болдог, эдийн засгийг босгож болдог гэдгийг багадаа, арван хэдтэйдээ сурчихсан байсан байхгүй юу. 

 

Эр хүнд шүлэг дуулал бичих, зураг зурах, тулааны урлаг, эдийн засаг, гүн ухаан гэсэн таван эрдэм байдаг...

ZD-гийн хувьд хүний ёсоор ярихад лам хүн ч бай, хар хүн ч бай, төрийн хүн ч бай хүн төрөлхтний сайн сайхан зүйлийг хийх эрх байдаг байхгүй юу. Хүний ёсны нэг зүйл хийж байгаа юм.

 

Эр хүний ёсны хувь ярихад эр хүнд шүлэг дуулал бичих, зураг зурах, тулааны урлаг, эдийн засаг, гүн ухаан гэсэн таван эрдэм байдаг. Энэ тавыг хэрэгжүүлдэг, сурдаг бол та эр хүн буюу жентлемэн байхгүй юу. Тэгэхээр би эдийн засгийн ойлголт, эдийн засгийн эрх чөлөө байж гэмээн бодсон санаснаа хэрэгжүүлнэ. 

 

Нийгэм журмын тухайд гэвэл лам хүн гээд нийгмээс гадуур зүйл биш. Би Монгол хүн, Монгол лам. Жишээ нь би нийгэмд хийсэн зүйлээ түрүүнд ярилаа. Өмнө нь хийсэн, одоо ч хийж байна, цаашдаа ч хийх болно. Би нийгэмд таалагдах гэж энэ замбуутивд ирээгүй.

 

Би бага байхдаа уурын зуухны хажуугаар явахдаа юм боддог байсан. Ирээдүйд яавал илүү хүн болж, илүү их юм хийх вэ гэж боддог байсан. Би нийгэмд, улс оронд юу хийх вэ гэж боддог байсан.

Төрийнхөө ёсоор бол хуулиа судалж үзэхэд болох юм билээ л дээ. Лам хүн бизнес хийж болохгүй гэж байхгүй юм билээ.

 

 

Хэн тэгж хэлж байна. Тэр лам нар хөөрхий номоо сайн мэдэхгүй юм бол хурлаа сайхан хураад чимээгүй сууж байх ёстой байхгүй юу. Мэдэхгүй юмаа яриад хэрэггүй.

 

Шашны ёс ярихаар угаасаа энэ талаар ярина. Лам нар намайг буруутгаж байгаа бол өшөө сайн ном үзэх хэрэгтэй байна. Өшөө сайн багш нарыгаа шүтээд, багш нарынхаа заасан номыг сайн бодоод, зарлигийг нь сайн биелүүлээд явбал миний хүрээнд очно.

 

 

 Яг ч тийм биш. Бурхны шашин гэдэг чинь маш их олонхийн засаглалтай. Та хэдийн хэлээр бол ардчилсан шашин байхгүй юу.

 

Бурхны шашин дотор их хөлгөн бага хөлгөн гэж байна. Бас өчүүхэн төрөлхийтөн, дунд төрөлхийтөн, их төрөлхийтөн гэж хуваана. Их төрөлхийтөн дотроо бодьсадвагийн явдлаар явна, Очирт хөлгөний явдлаар явна гэж байна.

 

Өнөөдөр Та Монгол ламтай ярьж байгаа. Япон, Хятад ламтай яриагүй. Та Түвд, Энэтхэг ламтай яриагүй. Монгол оронд чинь бурхны шажин гэдэг чинь маш эрт дээр үед Согод, Уйгурын лам багш нараар дамжаад Төв Монголд дэлгэрсэн. Тэр үеэсээ газарзүйн байрлал, геологи гэж байна. Геополитик гэж байна. Бид чинь анчин , малчин, баатар хүмүүсийн удам. Бидний өвөг дээдэс тариа тарьдаг, торго нэхдэг хүмүүс биш.

 

Бурхны шажин дэлгэрэхдээ орон, цаг үедээ тааруулж дэлгэрнэ гэж бурхан багш айлдсан байдаг...

Бурхны шажин дэлгэрэхдээ орон, цаг үедээ тааруулж дэлгэрнэ гэж бурхан багш айлдсан байдаг. Монгол лам нарыг заавал өөр орны лам нартай харьцуулах шаардлагагүй.

 

Хоёрдугаарт Монгол лам нар винайн ёс хийгээд бага хөлгөний номлолыг суралцдаг уу гэвэл суралцдаг. Жишээлбэл би суралцсан. Бид бага хөлгөнд суралцсан, их хөлгөнд суралцсан. Их хөлгөн дотроо дөрвөн тогтсон тааллын ёс гэж байдаг. Хамгийн оргил нь Шантагирди, Нагаржуна онол байдаг. Энэ номлолоор бид хүмүүжсэн. Дээр нь очирт хөлгөн гэж байдаг.

 

Тэгэхэр Очирт явдал хөлгөнд орсон хүн бол лам багш шавийн барилдлагыг маш сайтар барьсан байх хэрэгтэй байдаг юм. Ер нь яахав нарийн яривал бараг цаг чинь багтахгүй.

 

Монгол лам нар анчин малчин баатар хүмүүсийн үндэс угсаа. Энэ баатар, анчин, малчин үндэс угсаанд бурхан багш тааруулж номлосон нь Очирт хөлгөн. Очирт хөлгөнд орохын тулд хэмжээ төгөлдөр лам багшийг шүтнэ. Олон арван жил тэр багшийнхаа таалалд нь багтаж байж багш авшигаа тавина. Номоо номлоно, зарлигаа буулгана. Тэгээд та зорчих тийзээ авна шүү дээ. Нөгөө аваагүй байгаа нөхдүүд чинь тийм юмны талаар ойлголтгүй сууж байгаа шүү дээ.

 

Очирт хөлгөнд суусан хүн ямар явдлаар явдаг юм бэ гэвэл гурван явдал байдаг юм. Хааны явдал, гөрөөсний явдал, галзуугийн явдал гэж байдаг. Очирт хөлгөнд суугаагүй бол тэр хүмүүсээр оролдох хэрэггүй байхгүй юу. Мэдэхгүй юмаараа оролдоод байна гэсэн үг.

 

 

Би хааны явдлаар явж байгаа. Одоо тэр ZD гээд ярьж байгаа дэлгүүрт орчлонд байгаа, замбуутивд байгаа бүх сайн эрдэнийн чулуу тэрүүгээр хийсэн зүйлс байгаа. Тэрнээс олсон ашгийг яаж зарцуулахыг би өөрөө мэднэ шүү дээ. Би заавал хорт хавдартай хүүхдэд өгнө, нийгмийн сайн сайхны төлөө зарцуулна гээд байх шаардлага байна уу.

 

 

Зарцуулна шүү дээ. Зарцуулахын хувьд зарцуулна. Гэхдээ би тайлбар тавих шаардлага байна уу. Хуулинд харш зүйл бол хамаагүй та нар шүүхдэх хэрэгтэй байхгүй юу.

 

нэ, есөн үеэр нь дархална гэдэг байсан шүү дээ. Тэрэнтэй адилхан зарим үед би төрийн өмнө бас нийгмийн өмнө, улс орны өмнө өөрийн гэсэн шийдвэр гаргах эрх байдаг байхгүй юу.

 

Нийгэмд юм хийх хийхгүй миний өөрийн чин зорилго шүү дээ. Одоог хүртэл нийгэмд хийсэн сайн сайхан зүйлийг та нар яагаад судалдаггүй юм. 

 

Би тэр ZD-ийг чигчий хуруугаараа хийж байгаа. Би тэрийг чигчий хуруугаараа зааварлаж байгаа байхгүй юу.

 

 

Оноод л хэлчихсэн байна шүү дээ. Би их баян лам. Монголд яахав надаас баян хүн байхгүй байж магадгүй. Хөрөнгө зоорь, эд хөрөнгөтэйдөө биш. Надад багш нараас, өвөг дээдсээр, эрдэмтэн мэргэдээс өвлөж авсан зүйл байна. Тэрний хажууд та нарын эд хөрөнгө юу юм.

 

Жишээлбэл би энэ хувцсыг хэдэн төгрөгөөр үнэлсэн ч би зарахгүй шүү дээ. Миний сууж байгаа сэнтий бол баячуудын унаж байгаа унаанаас үнэтэй юм байдаг байхгүй юу. 

 

 

70 жил коминтерний бодлогоор монголчуудыг үгүй хийх даваан дээр авчирсан. 90 онд олонхийн засаглалтай болгоод эргээд сэргэхэд хэдэн өвгөн лам, хүүхдүүд л байсан. Одоо өвгөн багш нар бүгд бурхны оронд байгаа. Одоо өвгөн багш нарын номлолыг хиргүй тунгалгаар авч яв, ард түмэндээ хиргүй тунгалаг хүргэж байгаа хамгийн ахмад нь би болж байна шүү дээ. 

 

Бид ном уншаад сүсэгтэн олны өглөгөөр бүтээн байгуулалт хийж дөнгөх үү? Дөнгөхгүй шүү дээ. Тодорхой хэмжээний эдийн засаг хэрэгтэй. 

 

Тодорхой хэмжээний эдийн засгийг би босгож байгаа байхгүй юу. Ямар ч зээл авалгүйгээр, хэнээс ч гуйлга гуйлгүйгээр эдийн засгийг босгож болдог байхгүй юу. Тэгэхээр миний хийж байгаа зүйл Монгол Улсад хэрэгтэй. Түүх шастир, одоо үе, ирээдүйд хэрэгтэй.

 

Монгол Улс хэтэрхий гайхамшигтай болох гээд байсан учраас 1937 оны хядлагыг хийсэн байхгүй юу. Одоохондоо монгол лам нар ямар түвшинд явж байна вэ гэхээр бүрэн гүйцэт боловсон хүчнээ бэлдэж чадаагүй л явна. 70 жил устгасан юм одоо шуудхан сайжирна гэж байхгүй.

 

Бидэн рүү дайрч байгаа хэсэг бол гадны шашныхны бодлогоор юм уу, шашингүй үзэлтний бодлогоор ард түмний нэрийг их барьдаг болж. Тэр арга барил аль 20 дугаар зуунд хоцрогдсон. Монгол Улс иймэрхүү байлдаараа хөгжихгүй шүү дээ. Тийм учраас залуучууд та бүхэн надаас суралцах хэрэгтэй шүү дээ. Эр хүний хувьд суралцах хэрэгтэй. Тэрнээс биш нийгэм, шашин төрийн хувьд суралцах болоогүй л байна л даа.

 

 

Хагас нь малчин ардууд байгаа шүү дээ. Малчин ардууд фэйсбүүк твиттерт суухгүй байгаа шүү дээ. Нийгэм маш тайван учраас шашны мөргөлдөөн алга, зэвсэгт мөргөлдөөн алга, гадны алан хядлага алга, намуудын хооронд хурцадсан айхтар асуудал байна уу. Монгол орон шиг ийм энхтайван, ардчилсан, эрх чөлөөтэй орон дэлхийд одоохондоо байхгүй. 

 

 

Хэлж мэдэхгүй л байна. Ер нь бол би олон нийтэд ном тавиад зургаа дахь жилтэйгээ золгож байна. Миний нэг номонд 10 мянган хүн цугласан. Бусад номонд 6, 7 мянган хүн цугласан. Надаас өмнө монгол лам нар авшиг, судар дандарын ёс хөтөлбөр олон нийтэд тавьж байгаагүй. Гаднаас багш нар залж авчирч байсан. Би өөрийгөө мундаг гэж байгаа юм биш шүү.  Багш нараас заалгасан энэ номлолыг бид хиргүй тунгалаг авч явах ёстой. 

 

Зүгээр тэр гээд хэлчих хүн олдохгүй байна. Яагаад гэхээр өвгөн багш нарын дараагаар одоо үед байгаа лам нар монголд байгаагүй юм шиг аашилж байна шүү дээ. Энэтхэгт хэдэн жил болж ирэнгүүтээ, хийморийн сан цээжлэнгүүтээ монголд бурхны шашин байгаагүй юм шиг аашилж байгаа байхгүй юу.

 

Өвгөн багш нарынхаа зарлиг сургаалийг сана, түүх ном унш, их таван ухаан бага таван ухаанд боловсор, нийгмийг мэдэр, техник технологид суралц. Тэгэхгүй бол бид хоцрогдоно шүү дээ. 

 

Цэрэг цагдаад элит тасаг гэж байдаг. Манай багш нар биднийг элит гээд бэлдчихсэн байхгүй юу. Лам болгон элит болж чадахгүй. Гэхдээ энэ нь Монгол Улсад хэрэгтэй юм байхгүй юу.

 

 

Та намайг дутуу судалсан байна. Би Ганданд хааяа очиж мөргөдөг. Өвгөн лам нар, гэсгүй лам нар босч ирээд намайг үнсдэг байхгүй юу. Айхтар хагарладаад байгаа юм байхгүй. Гадны явуулгаар явж байгаа лам нар хагаралдуулах гээд байгаа болохоос биш сайн лам нар бий.

 

Би шавь нартаа хэлдэг. Манай улс чинь маш их нандин шүтээнтэй орон байхгүй юу. Эрдэнэзуу, Амарбаясгалант, Гандан, Чойжин ламын сүм гээд. Би шавь нараа өдөр болгон Гандан руу явуулж, зул өргүүлдэг, хадаг бариулдаг. Яагаад гэвэл тэнд Очир дарийн шүтээн байна, Өндөр гэгээн залаатай байна. Бас өндөр Жанрайсиг байна. Тэгэхээр Монгол лам нарын бодлого яаж явах вэ гэхээр өвгөн багш нар юу гэж захисан юм тэгж л явах ёстой. Бусдаар бол гаднаас ирсэн таван одтой буудлаар хэсээд, кадиллак бэнтли хөлөглөөд байгаа гадны шашны хүн нүүдэлчин малчдын шашныг заах нь битгий хэл тэд ойлгохгүй шүү дээ.

 

Бид эв найртай байх ёстой. Бид хэдийг нохой гэж тооцоолоод яс хаяж байгаа хэсэг байгаа. Бид нохой биш. Бид нохой биш цайдам талын цайвар чоно байхгүй юу.

 

 

Тэр бол буруу. Улс төр шашныг холион бантан болго гэсэн үг биш. Тодорхой хэмжээний шашин төрийн дипломат харилцаа байх хэрэгтэй. 

 

Манай зарим томчууд бүр Балба хүртэл явж мөргөдөг, ном уншуулдаг гэж ярих юм. Манай лам нарын уншлага ном муу юм уу эсвэл итгэл төрүүлдэггүй юм уу?

 

Тийм биш. Балбад уншдагаас нандин сайхан номыг манай өвгөн багш нар бидэнд зааж өгсөн. Зүгээр л Монгол хүн Монгол хүндээ итгэхээ больчихсон, хүндлэхээ больсон. Монгол нь монголоо бодохоо больчихсон хүмүүсээр Монгол Улс дүүрчихсэн байхгүй юу. Тэр гадаад явж ном уншуулж байгаа хүмүүс яваг л дээ.

 

Монгол лам нар бол нохойн хоол идэх хүн биш л дээ. Эрийн сайндаа гаргаж ирвэл яах вэ. Лам хүнд ч гэсэн эр хүний ёс гэж байгаа.

 

 

Лам хүн гэж та хэдээс ялгаатай байгаа биздээ. Их хөлгөн болоод Очирт хөлгөний явдалд өөрийнхөө нирваан амар амгалангийн тухайд биш бусдын амар амгалангийн төлөө баатарлаг явахыг хэлээд байна. Тийм хүнийг лам гэнэ. Тэгээд сахил санваартай, тангараг тамцагтай. Амаргүй. Жинхэнэ лам болно гэдэг амаргүй. Мянгад нэг гарч ирвэл их юм. Гэхдээ тэр болгоныг шүүмжлэх хэрэггүй. Сав савныхаа хэмжээгээр сэтгэнэ шүү дээ.

 

Та Монголын бурхан шашинтны тэргүүн, тэргүүн хамбатай ямар харилцаатай байдаг вэ?

 

 

Яагаад өөрсдийгөө гэнэт монголын бурхны шашны тэргүүн, дэлхийн бурхан шашны тэргүүн гээд өргөмжлөөд байгаа юм...

Би лав томилоогүй. Миний өвгөн багш нар томилоогүй. Яагаад өөрсдийгөө гэнэт монголын бурхны шашны тэргүүн, дэлхийн бурхан шашны тэргүүн гээд өргөмжлөөд байгаа юм.

 

Тэр нөхдүүд надтай ирж уулзана уу гэхээс би юу гэж тэд нартай очиж уулзах юм. Яагаад гэхээр бид нэг багштай. Багш нарынхаа бодлогоор явах ёстой байхгүй юу. Багш нарынхаа бодлогоор явахгүй байгаа хүмүүст би очиж долигонох юм уу. Үгүй шүү дээ. Тэгэх юм бол Монгол ламгүй болно. Монголын газарзүйг ойлгодоггүй, соёлыг, түүхийг ойлгодоггүй, ирээдүйгээ хардаггүй хүмүүс. Гэхдээ би тэр хүнийг тэгтэл нь шүүмжилж байгаа юм биш шүү.

 

 

Ямар бурхны шашны тэргүүн юм. Монголын юм уу, Түвдийн юм уу. Нийт гэвэл үгүй шүү дээ. Та хэд юм үзэж нүд тайл. Японд бол бурхны шашны 50-иад урсгал байгаа. Тэд Далай ламыг хүлээн зөвшөөрдөггүй. Хятад, Энэтхэг, Тайланд байна. Тэд хүлээн зөвшөөрдөггүй шүү дээ. Тэр хүнийг хүлээн зөвшөөрдөг улс Монголоос өөр хаана байгаа юм.

 

Тэр хүн зүгээр шашин номынхоо ажлыг зүгээр хийгээд явбал би даган баясана шүү дээ. Монголд ирээд нохойн хоол идүүлэх гээд байвал болохгүй шүү дээ.